ภาคภูมิ แสงกนกกุล: เมื่อฝรั่งเศสจะลบคำว่าเชื้อชาติออกจากรัฐธรรมนูญ

เมื่อเดือนมีนาคมปีที่แล้ว ฟรองซัวส์ ออลลองด์ผู้สมัครชิงตำแหน่งประธานาธิบดีจากพรรคสังคมนิยมฝรั่งเศสได้หาเสียงไว้ว่า “มันไม่มีพื้นที่ในประเทศฝรั่งเศสให้กับคำว่าเชื้อชาติ (race)และนี้เป็นสาเหตุที่เมื่อผมได้เป็นประธานาธิบดีแล้วผมจะเรียกร้องต่อรัฐสภาให้ลบคำว่าเชื้อชาติออกจากรัฐธรรมนูญ”[1]ซึ่งสถานการณ์การเหยียดผิวและเชื้อชาติในฝรั่งเศสเป็นภัยเงียบในปัจจุบันที่เริ่มขยายวงกว้าง ถึงแม้ฝรั่งเศสจะมีคติประจำชาติ เสรีภาพ เสมอภาค ภราดรภาคก็ตาม ในสังคมก็สามารถพบเห็นความไม่เท่าเทียมกันอันเนื่องจากความแตกต่างของเชื้อชาติได้เป็นปกติ การเหยียดผิวแสดงออกมาทั้งอย่างโจ่งแจ้งและแอบซ่อน

และดังที่ทราบ ออลลองด์ชนะการเลือกตั้งและเข้ารับตำแหน่งเป็นประธานาธิบดี โชคดีที่ประเทศฝรั่งเศสนักการเมืองเมื่อได้ตำแหน่งแล้วยังจำคำพูดตนเองสัญญาที่ให้ไว้กับประชาชนได้บ้างและเคารพทุกคะแนนเสียงที่ช่วยให้เขามีโอกาสได้ขึ้นมาอยู่ในตำแหน่งสูงสุด เมื่อวันพฤหัสที่ 11 มกราคมที่ผ่านมา ประธานาธิบดี ฟรองซัวส์ ออลลองด์ ของฝรั่งเศสได้ประกาศว่าก่อนหน้าร้อนปีนี้เขาจะผลักดันให้สภาผ่านการแก้รัฐธรรมนูญโดยจะลบคำว่าเชื้อชาติ (race) ออกจากรัฐธรรมนูญมาตราที่ 1 ของสาธารณรัฐฝรั่งเศส[2]ซึ่งบัญญัติไว้ว่า

“ประเทศฝรั่งเศสเป็นสาธารณรัฐอันแบ่งแยกไม่ได้ เป็นรัฐฆราวาส ประชาธิปไตยและสังคมนิยม ประเทศฝรั่งเศสรับประกันความเท่าเทียมกันภายใต้กฎหมายให้กับประชาชนทุกคน โดยไม่เลือกปฏิบัติด้านต้นกำเนิด เชื้อชาติ หรือ ศาสนา ประเทศฝรั่งเศสเคารพในความเชื่อของทุกคน”

อย่างไรก็ตามความคิดเรื่องการลบคำว่าเชื้อชาติออกจากรัฐธรรมนูญนั้น ออลลองด์มิได้เป็นผู้ริเริ่มคิดคนแรก จุดเริ่มต้นเกิดมาเมื่อ 20 ปีที่แล้ว ในปี 1992ได้มีการจัดสัมมนา ณ Palais du Luxembourg และ Sorbonne โดยมหาวิทยาลัยปารีส 12 ภายใต้หัวข้อว่า “คำว่าเชื้อชาติมันมากเกินไปหรือเปล่าในรัฐธรรมนูญฝรั่งเศส”[3]ในการสัมมนาได้มีการผลิตบทความและการโต้วาทีตามมา ซึ่งบทความของ ศาสตราจารย์ Simone Bonnafous ชื่อ “การพูดคำว่าเชื้อชาติโดยสันนิษฐานว่ามันมีจริงๆใช่ไหม” (Est-ce que dire la race en présuppose l’existance)[4]มีผลกระทบต่อความคิดมาก เนื้อหาสำคัญของบทความคือ ภายหลังการปฏิวัติฝรั่งเศสคณะปฏิวัติได้อนุญาตให้ระบบกษัตริย์ดำรงอยู่ภายใต้รัฐธรรมนูญ ผลที่ตามมาคือเกิดการต่อสู้ระหว่างระบอบเก่าและระบอบใหม่ต่อเนื่องยาวนาน ซึ่งรวมถึงการต่อสู้ทางด้านภาษาด้วย ได้มีการต่อสู้เพื่อลบภาษาที่เป็นมรดกของระบอบเก่า เช่น คำว่า เจ้าชาย ระบอบสมบูรณาญา แล้วแทนด้วยคำใหม่ เช่น ประชาชน พลเมือง สินค้าสาธารณะ การเมืองเรื่องภาษาจึงเริ่มเข้าสู่หน้าประวัติศาสตร์ทางการเมือง อย่างไรก็ตามคำว่าเชื้อชาติกับการกดขี่เรื่องเชื้อชาติก็ไม่เป็นประเด็นจวบจน หลังสงครามโลกครั้งที่สองที่มีการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ชาวยิว และมีการยกย่องชาติอารยันเพื่อกดขี่ชาติพันธุ์อื่นๆ ประเด็นเชื้อชาติและการกดขี่จึงเป็นปัญหาสำคัญ และคำว่าเชื้อชาติ(race)เริ่มมีประเด็นเชิงลบ สหประชาชาติและสมาชิกเริ่มมีการประกาศห้ามการเลือกปฏิบัติทางเชื้อชาติ และพัฒนาเป็นกฎหมายในรัฐธรรมนูญ

เมื่อมีการบัญญัติในรัฐธรรมนูญก็มีประเด็นการเมืองทางภาษามาพิจารณา ซึ่งรัฐธรรมนูญฝรั่งเศสบัญญัติว่า ปราศจากการเลือกปฏิบัติทางเชื้อชาติ (sans discrimination de race ; without discrimination of race) โดยการบัญญัติแบบนี้แสดงว่า เรายอมรับว่ามีเชื้อชาติอยู่จริง (race) และมีการห้ามการเลือกปฎิบัติทางเชื้อชาติ ปัญหาที่ตามมาคือถ้าเรายอมรับว่ามีคำว่า เชื้อชาติ (race) อยู่ในโลกนี้แล้ว คำว่าrace มีความหมายกำกวมและขัดแย้งกันเองในพจนานุกรม race มีความหมายทั้งในเชิงชีววิทยา หมายถึงความหลากหลายทางชาติพันธุ์ซึ่งเป็นเรื่องธรรมชาติและควรรักษาไว้ถึงความหลากหลายทางชีวภาพ และ ในเชิงสังคมวิทยาที่เป็นเชิงลบเช่นอาจหมายถึงความไม่เท่าเทียมกันและการเหยียดผิว แต่เมื่อตรากฎหมายไปแล้วเราไม่สามารถบังคับให้ผู้รับสารเลือกที่จะใช้ความหมายทางใดทางหนึ่งตามที่เราต้องการ ผู้รับสารอาจพิจารณาเลือกความหมายคำว่าเชื้อชาติในความหมายเชิงสังคมที่เป็นเชิงลบก็ได้ จากประโยคที่บัญญัติในรัฐธรรมนูญมีการใช้คำปฏิเสธซ้อนปฏิเสธคือ without และ discrimination ซึ่งส่งผลต่อการตีความทางกฎหมายว่า ประโยค sans discrimination de race ต้องตีความทางกฎหมายได้อย่างเดียวว่า มีเชื้อชาติดำรงอยู่จริงๆ อยู่ นอกจากนี้ในรัฐธรรมนูญใส่คำว่า ปราศจากการเลือกปฏิบัติทางชาติพันธุ์ ศาสนา และต้นกำเนิด (sans discrimination de race, origine et religion) ร่วมไปด้วยซึ่งทำให้การตีความรัฐธรรมนูญขัดแย้งกันเองสูง คำว่า ต้นกำเนิด (origine) กับ ศาสนา (Religion) มีความหมายไม่กำกวมต่อการตีความทางกฎหมายหรือความหมายเชิงลบ เช่น origine อาจแบ่งตามสภาพภูมิประเทศ ซึ่งมันมีอยู่จริงและมีเขตแดน ประเทศ เป็นต้น และไม่ได้มีความหมายลบจนเอ่ยไม่ได้ ผิดกับคำว่า Race ซึ่งมีความหมายเชิงลบจนอยากจะลบออกในรัฐธรรมนูญ นอกจากนี้ Race กินความรวมถึง Origine และ Religion ด้วย เมื่อเขียนสามคำนี้รวมกันแล้วก็เป็นการซ้ำความหมายโดยไม่จำเป็น และ สามารถตัดคำว่า Race ออกจากประโยคข้างต้นในรัฐธรรมนูฐได้ กล่าวโดยสรุปในมุมมองของนักภาษาศาสตร์แล้ว การปรากฏคำว่า เชื้อชาติในรัฐธรรมนูญเป็นการยอมรับว่ามีเชื้อชาติอยู่ในสังคมซึ่งเป็นความหมายเชิงลบและฟุ่มเฟือยและควรตัดออกไปได้

อย่างไรก็ตามความพยายามของออลลองด์ครั้งนี้ก็มิได้มีผู้เห็นพ้องด้วยทุกคน หนังสือพิมพ์ฝ่ายขวาเช่น Figaro ได้ให้ความเห็นว่า การลบคำว่าเชื้อชาติออกจากรัฐธรรมนูญก็ไม่ช่วยให้ปฏิเสธได้ว่ามีเชื้อชาติอยู่จริงทางด้านมนุษยวิทยา ไม่ได้ช่วยให้เกิดการลดพวกเหยียดเชื้อชาติไปได้[5] Patrick Lozès ผู้ก่อตั้งสมาคมตัวแทนให้คำปรึกษาคนผิวดำกลับเห็นว่าการปรากฏคำว่าเชื้อชาติในรัฐธรรมนูญไม่มีความกำกวมใดๆ[6]นอกจากนี้ความเห็นอื่นๆทางกฎหมายเห็นว่าการตัดคำว่าเชื้อชาติออกจะส่งผลกระทบต่อระบบกฎหมายโดยเฉพาะอย่างยิ่งกฎหมายสหภาพยุโรป และสหภาพยุโรปที่สมาชิกอื่นๆต่างมีคำว่าชาติพันธุ์อยู่ในรัฐธรรมนูญ และมีการเคลื่อนย้ายเสรีของประชาชนหลากหลายชาติพันธุ์ในสหภาพยุโรป[7]